خانواده و تربیت

وظیفه سنگین تربیت فرزندان، بر دوش پدر و مادر قرار داده شده است. رسول خدا صلی الله علیه و آله درباره تباه ساختن حقوق و حدود خانواده می فرماید: «ملعونٌ ملعونٌ من ضیّع من یعول؛ ملعون است، ملعون است! هر که خانواده اش را ضایع سازد».

خداوند می فرماید: «یا ایهاالذین آمنوا قوا انفسکم و اهلیکم نارا؛ ای کسانی که ایمان آورده اید، خود و خانواده تان را از آتش بر حذر دارید.» (تحریم:6)

اهمیت تربیت فرزندان آنچنان مهم است که حتی اگر کسی از تربیت خویش عاجز باشد، باز هم مکلف به تربیت خانواده اش است.

امام صادق علیه السلام در این باره می فرماید:

هنگامی که این آیه نازل شد: «ای کسانی که ایمان آورده اید، خود و خانواده تان را از آتش بر حذر دارید.» مردی از مسلمانان گریست و گفت: من از خودم عاجز هستم، چگونه درباره خانواده ام مکلف هستم؟

پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود: برای تو کافی است که آنها را به آنچه که به آن امر شده ای، توصیه کنی و از آنچه نهی شده ای، برحذر داری.

بنابراین، تربیت نیکوی فرزندان برای به دست آوردن مکارم اخلاقی، از وظایف بسیار مهم پدران و مادران است. در این میان، امر آموزش علمی و عملی به فرزندان برای قرار گرفتن در مسیر صحیح، امری لازم به حساب می آید.

درک همانندی جنسی در کودک

کودکِ دو تا چهار ساله، از ثابت بودن همانندی جنس خودش مطمئن نیست و برای او مفهوم پسر، مترادف اسمش (مثلاً حسن) خواهد بود؛ زیرا از صفات و ویژگی های مشترکی که میان تمام پسرها وجود دارد ناآگاه است. و از همین روی، ثبوت این صفات را برای خودش مشخص نکرده است.

با این حال، اگر از کودکی سه ساله بپرسیم پسر است یا دختر؟ می تواند جنسیت خودش را مشخص کند و در چهارسالگی از روی لباس، آرایش موی سر، جنسیت خود و اشخاص دیگر را تشخیص می دهد. با وجود این، حتی در پنج سالگی هم بیشتر کودکان از همانندی جنسی و ثبوت آن اطمینان ندارند. به طور مثال: از اطفال چهار تا هشت ساله پرسیدند: اگر دختری، بازی های پسرانه بکند و یا لباس پسرانه بپوشد یا موهایش را مثل پسرها کوتاه کند، می تواند پسر شود؟ بیشتر کودکان چهار ساله اظهار داشتند که اگر بخواهد می تواند پسر شود و اکثر کودکان میان شش تا هفت ساله کاملاً اطمینان داشتند که یک دختر با تغییر لباس یا رفتارش، نمی تواند پسر شود و علت این که بچه های کمتر از پنج سال نمی توانند مسئله همانندی جنسی را درک کنند، به دلیل اختلالات روانی نیست، بلکه اصولاً میزان درک و فهم آنها به اندازه ای نیست که ثبوت این کیفیت را تشخیص دهند.

پس از این که طفل به مرحله ای رسید که توانایی عقلانی مناسبی برای طبقه بندی خصوصیات جنسی در او به وجود آمد، آن گاه می تواند خصوصیت هایی را که با مفاهیم مردانگی یا زنانگی همراه است، تشخیص دهد و آنها را درک کند.

و این مرحله ای است حساس که در روایت های گوناگون به نحوه عملکرد پدران و مادران با فرزندانشان هشدارهایی داده شده است و آموزش های خاصی در ارتباط با پسران و دختران آمده است که به آن خواهیم پرداخت.

خانواده و آموزش هویت جنسی

به طور کلی باید خاطر نشان کرد که در آموزش هویت جنسی فرزندان، دو عامل در مقایسه با دیگر عوامل تأثیر به سزایی در این امر دارد: اولین عامل خانواده است و عامل دیگر محیط.

شیوه آموزش در خانواده و محیط نیز به دو طریق مستقیم و غیر مستقیم تقسیم می شود.

شیوه آموزش در خانواده: خانواده که به تعبیری، فراتر از محدوده پدر و مادر و خواهر و برادر است، می تواند در انتقال و شناسایی هویت جنسی به فرزندان مؤثر باشد.

در شیوه مستقیم؛ آموزش نحوه معاشرت و تعامل صحیح در فامیل می تواند به صورت تذکر به فرزندان، برای حفظ محدوده روابط با جنس مخالف در فامیل و سپس هدایت دختران در جمع زنان و دختران فامیل و هدایت پسران در کنار مردان و پسران فامیل صورت پذیرد. در شیوه غیر مستقیم نیز جدا کردن اتاق پسران از دختران در اسلام توصیه شده است.

علت حفظ محدوده کنترل شده برای هر یک از دختران و پسران، به این دلیل است که در آنها هیجانات و کشش هایی به جنس مخالف وجود دارد که از کنترل خارج شدن چنین هیجاناتی، زمینه ساز فساد و تباهی آنان خواهد بود.

امام رضا علیه السلام در پاسخ به این که چرا نگاه مردان نامحرم به موی زنان نامحرمِ متأهل و مجرد حرام است؟ فرمود: زیرا این نگاه، زمینه ساز هیجانی در فرد است که به فساد کشش ایجاد می کند و زمینه ارتکاب عمل ناپسند را که حرام است، فراهم می سازد.

ازاین رو، به کار بردن روش هایی که در میان خانواده به حفظ حیا بینجامد، دارای اهمیت است و دختران و پسران را که در کودکی دارای قوه درک درباره تشخیص هویت جنسی هستند، باید با آموزش های مستقیم و غیر مستقیم راهنمایی کرد که به تدریج در سنین بالاتر محدوده خویش را حفظ کنند تا دچار فساد و تباهی نگردند؛ چرا که آنان به صلاح خود آگاهی لازم را ندارند.

روش های مستقیم و غیر مستقیمی به خانواده پیشنهاد شده است که به مرور زمان هر یک از دختران و پسران به اهمیت هویت جنسی خویش پی ببرند تا از آفات آن محفوظ بمانند.

1. جدا کردن بستر خواب دختران و پسران

پیامبر گرامی اسلام می فرماید: فرقوا بین اولادکم فی المضاجع اذا بلغوا سبع سنین؛ زمانی که فرزندان شما هفت ساله شدند، بستر خواب آنها را از همدیگر جدا سازید».

در حدیث دیگری که به طور جداگانه به این روش اشاره شده است، پیامبر خدا صلی الله علیه و آله می فرماید:

الصبّی و الصبّی و الصبیّة و الصبیّة یُفَرِّقُ بینهم فی المضاجِعِ بِعشر سنینَ.

از سن ده سالگی پسر بچه ها با پسربچه ها و دختر بچه ها با دختربچه ها در یک بستر نخوابند.

از دو حدیث یاد شده می توان به این نکته مهم پی برد که بایسته است از همان کودکی با به کارگیری این روش، به تدریج فرق بین دختر و پسر و حد و حدود کودکان را به آنان بشناسانیم تا آنها را رعایت کنند و این زمینه ای است تا بتوانند به پرسش های ذهنی هر یک از این دو طایفه، به طور منطقی و طبیعی پاسخ دهند.

2. نحوه لباس پوشاندن

حضرت علی علیه السلام می فرماید:

روزی در بقیع با پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله نشسته بودم. زنی سوار بر مرکب از آنجا می گذشت که ناگهان از روی مرکب به زمین افتاد. حضرت رسول، روی خود را به جانبی دیگر گرداند. به آن حضرت گفتند: آن زن شلوار به پا دارد. پیامبر صلی الله علیه و آله سه بار فرمودند: خدایا، عفو و بخشش خود را شامل حال زنانی قرار ده که شلوار به پا می کنند. ای مردم شلوار برای پوشش، بهترین لباس است. زنانتان، هنگام خروج از منزل، خود را با شلوار حفظ کنند.

به علت خصوصیت های جسمانی، تفاوت نوع پوشاندن لباس های مناسب با جنسیت دختر به دختران و لباس های مناسب پسر به پسران؛ برای پیدا شدن هویت صحیح جنس در میان دختران و پسران، بسیار پر اهمیت است.

تأثیر والدین و خانواده در پذیرش نقش جنسی از طرف فرزند در درجه اولِ اهمیت قرار دارد؛ زیرا والدین به آنها یاد می دهند که چگونه باشند و چه ویژگی هایی را به عنوان دختر یا پسر بودن حفظ کنند. بنابراین، باید از پوشاندن لباس دختران به پسران و از پوشش های پسرانه برای دختران پرهیز کرد. عادت دادن دختران به پوشیدن چادر و روسری، کمک مؤثری برای رسیدن به این هدف می کند.

3. حد و مرز سنیِ نشان دادن عواطف والدین به پسران و دختران

دستورات عملی اسلام مانند نبوسیدن دختر بچه شش ساله و یا در آغوش نگرفتن او توسط نامحرم، به تدریج اندیشه جدا بودن جنسیت را در دختران پدید می آورد و نیز ممنوعیت بوسیدن پسربچه هایی که سن آنان از هفت سال تجاوز کرده است توسط زنان و دختران نامحرم، جدایی جنسیت را در فرزندان پسر پدید می آورد.

پیامبر گرامی اسلام صلی الله علیه و آله در این باره می فرماید: «دختر بچه شش ساله را پسر بچه نبوسد. همچنین زنان از بوسیدن پسربچه ای که سنش از هفت سال گذشته، خودداری کنند».

حضرت علی علیه السلام نیز در این باره می فرماید: «وقتی دختر بچه ای شش ساله شد، نامحرم حق ندارد او را ببوسد و همچنین، نمی تواند او را در آغوش بگیرد».

این مطلب در حالی است که اسلام به محبت کردن به کودکان تأکید فراوان می کند و زیاد بوسیدن فرزند را، موجب افزایش درجات بهشتی می داند؛ ولی به لحاظ جلوگیری از انحرافات احتمالی، این حد و مرزها را معرفی کرده است. در واقع، این دستورات اسلامی پیش زمینه روانی و عقلی و ذهنی فرزندان را برای به دست آوردن خودِ واقعی شان مهیا می سازد تا بتوانند با شناخت هویت جنسی خودشان، به تعادل روانی و روحی و جسمی منطقی و صحیح برسند و حدود خود را بشناسند.

4. حفظ حجاب

خدای تعالی در قرآن کریم می فرماید:

یا ایها النبی قل لازواجک و بناتک و نساء المؤمنین یدنین علیهن من جلابیبهنَّ ذلک ادنی ان یعرفنَ فلا یؤذین و کان الله غفورا رحیما. (احزاب: 59)

ای پیامبر، به زنان و دختران خود و زنان مؤمنان بگو که چادر (یا روسری بزرگ) خود را فرو پوشند که این کار برای این است که آنها شناخته شوند تا از تعریض و جسارت هوس رانان آزار نکشند و خدا آمرزنده مهربان است.

آنچه در این میان مهم است، این نکته است که بُعد عاطفی دختران بیش از پسران است و از این رو، در پذیرش نقش جنسیتی، باید به این عامل مهم توجه ویژه ای داشت و متناسب با آن، نیازهای عاطفی دختر را برطرف کرد.

بدین لحاظ است که اسلام حجاب و پوشش را حفظ منطقی بُعد عاطفی دختران مدنظر قرار داده است؛ زیرا حفظ حجاب، موجب حفظ عفت است و حفظ عفت، دختران را از لحاظ عاطفی محفوظ نگه می دارد و بدین گونه به اظهارات و خواسته های عاطفی آنان پاسخی صحیح و منطقی می دهد تا خود را دریابند و هویت جنسی دختر بودن را به طور صحیح و کامل ارضا کنند.

5. نوع بازی

بازی، یکی از ساده ترین راه ها برای ایفای نقش جنسیتی هر یک از دو جنس پسر و دختر است که والدین بایستی تمایلات رفتاری هر یک را به بازی های خاص، در نظر بگیرند.

بازی هایی از قبیل عروسک بازی، بازی های مربوط به خانه داری، طناب بازی و بازی هایی که بیشتر در محیط خانه صورت می گیرد و دختر کمتر به بیرون از خانه رفت و آمد می کند، برای دختران بسیار مناسب است.

و در مقابل، بازی هایی از جمله تیراندازی، سوارکاری، فوتبال، برای پسران بسیار پسندیده است.

عوامل محیطی:

محیط، شامل کلیه شرایطی است که فرزندان دختر و پسر در جنبه های مادی یا معنوی در تعامل با آن قرار دارند.

استفاده از ورزشگاه های ویژه دختران و پسران و نیز فرهنگ سراهای مخصوص به هر یک، به تدریج اندیشه جدایی جنسیت را در هر یک از دو جنس دختر و پسر افزایش می دهد و به نظر می رسد روش جداسازی به طور غیر مستقیم، یکی از بهترین راه های انتقال این معنا باشد.

جداسازی فضای آموزشی و غذا خوری دختران با پسران در مراکز آموزشی، دانشگاهی و غیره از این سیستم تبعیت می کند؛ چرا که برخورد کم این دو جنس با یکدیگر، موجب حفظ شخصیت آنان خواهد شد.

پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله پیوسته نگاه کردن و زیاد گفت و گو کردن با زنان و دختران (نامحرم) را از جمله عوامل قساوت قلب و سخت دلی بیان می فرماید.

حضرت علی علیه السلام برای دین داران نشانه هایی را بر شمرده اند که یکی از آنها برخورد کم با زنان نامحرم است؛ زیرا یکی بودن فضا، مقدمات آلودگی و در نتیجه گمراهی هویتی برای دختران و پسران را به بار می آورد.

پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله در یکی از خطبه های پیش از وفاتش فرمود:

هر کس با زن (و دختر) نامحرمی دست بدهد، روز قیامت در حالی که سرافکنده است، می آید و به او امر می شود که به جهنم برود. هر کس با زن نامحرم شوخی کند، برای هر کلمه ای که در دنیا با او حرف زده است، هزار سال در آتش زندانی می شود و اگر زن با مرد موافقت کند و مرد به طور حرام او را در آغوش بگیرد یا ببوسد و با هم به طور حرام تماس داشته باشند و شوخی کنند یا با او مرتکب عمل زشت شود، همان گناهی که برای مرد هست، برای او نیز هست؛ ولی اگر مرد به زور وادارش کند، گناه مرد و زن بر عهده مرد است... و هر کس زنی را برای مردی توصیف کند و از زیبایی های او بگوید و آن مرد مفتون و شیفته زن گردد و دچار گناهی شود، از دنیا خارج نمی شود، مگر آن که خدا بر او خشم و غضب می کند.

و نیز حضرت علی علیه السلام در این باره می فرماید: رسول خدا از زنان بیعت گرفتند که با مردان (نامحرم) در خلوت ننشینند.

آثار بی هویتی جنسی دختر و پسر

تکمیل نشدن شخصیت هر یک از دو جنسیت دختر و پسر به انتقال عادت های جنس مخالف به یکدیگر و یا به تأخیر افتادن تکامل بعد شخصیتی هر یک از آنها می انجامد و در حالت افراطی می تواند موجب از میان رفتن بعد شخصیتی و عزت هر یک از آن دو شود.

پدیدار شدن عزت نفس در فرزندان دختر و پسر بسته به این است که هر یک از آنها خودِ واقعی شان را پیدا کنند تا به نیازهای فطری خویش پاسخ مثبت دهند. ازاین رو،یکی از ابتدایی ترین مرحله شکل گیری ساختار شخصیت انسان، یافتن هویت جنسی خویش است تا بتواند در سایه آن پاسخی منطقی و صحیح به خود بدهد و از تأثیر پذیری منفی جنس مخالف که سیر تکاملی او را به تأخیر می اندازد، دوری گزیند. به طور حتم، آموزش درک هویت جنسی، به خودی خود و رعایت حدود این روابط میان دختر و پسر، برای استقرار منطقی حیات اجتماعی و فردی انسان لازم است.

نظرات شما عزیزان:

نام :

آدرس ایمیل:

وب سایت/بلاگ :

متن پیام:

نظر خصوصی

 کد را وارد نمایید:

 

 

 

عکس شما

آپلود عکس دلخواه: